1. YZ ve Gazetecilik Etiği: Temel Etkiler
Gazetecilik etiğinin vazgeçilmez ilkeleri
- Doğruluk ve kesinlik
- Tarafsızlık ve adalet
- Şeffaflık ve hesap verebilirlik
- Mahremiyet ve gizli kaynaklara saygı
YZ’nin haber otomasyonunda öne çıkması, bu ilkeler için yeni riskler doğuruyor:
- Gerçekliği ihlal: Otomatik metin/çarpıcı başlıklar manipülasyona yol açabiliyor.
- Önyargı yayma: Eğitildiği verilerdeki ayrımcı kalıplar habere sızabiliyor.
- Sorumluluk boşluğu: Hataya yol açan algoritmanın muhatabı net değil.
- Şeffaflık eksikliği: Okura “AI yapımı” ibaresi çoğu zaman verilmiyor.
Yayıncı kuruluşlar için rehberlik işlevi gören 10 maddelik etik ilkeler, Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) öncülüğündeki çalışma kapsamında tanımlandı:
- İnsan odaklı gazetecilik
- Bağımsız etik değerlendirmeler
- Şeffaflık (AI kullanımı açıkça belirtilmeli)
- Sorumluluk (her içerik yayımcının sorumluluğu)
- Veri kaynaklarının izlenebilirliği
- Yapay ve özgün içerik ayrımı
- AI kararlarında insan onayı
- YZ işleyişinde adalet ve ayrımcılıktan kaçınma
- Sürdürülebilir gazetecilik ve istihdam
- Şeffaf, etik iş birlikleri ve lisans/kaynak kullanımı
2. Türkiye’deki Medya Kuruluşlarının YZ Kullanım Profili
Aşağıdaki tabloda, 20 büyük haber kuruluşunun YZ araçlarını nasıl kullandığı özetleniyor. Yüzde değerler, ChatGPT kullanımının yaygınlığını (yaklaşık %50) diğer araçlara kıyasla vurguluyor.
|
Araç |
Kullanıcı Sayısı |
Örnek Medya Kuruluşları |
|---|---|---|
|
ChatGPT |
%50 |
Artı Gerçek, Bianet, Medyascope |
|
DeepL |
%35 |
Bianet, Cumhuriyet, Ajans Manisa |
|
Google Translate |
%30 |
Cumhuriyet, Evrensel, Teyit |
|
GPT-4 (yazım denetimi) |
%15 |
Journo |
|
Google Gemini (Bard) |
%10 |
Ensonhaber, Halk TV |
|
Midjourney / DALL-E |
%10 |
Evrensel, Journo |
|
TTS / Sesli Okuma Araçları |
%10 |
TGRT, Türkiye Gazetesi |
|
Dataminr (sosyal analiz) |
%5 |
DW Türkçe |
|
Statement Pi (siyaset) |
%5 |
Teyit |
|
Kullanmıyor |
%10 |
Artı Gerçek (planlama aşaması) |
3. Dünyada YZ Haber Üretimi Trendleri
- Otomatik gazetecilik (Automated Journalism)
- The Washington Post, spor müsabakalarını Heliograf ile otomatik yazıyor.
- Associated Press, finans raporlarını Automated Insights’la günlüğe çeviriyor.
- Veri gazeteciliği (Data Journalism)
- Büyük veri setlerinden öyküsel haberciliğe dönüşüm (StatsMonkey, Narrative Science).
- Algoritmik haber dağıtımı
- Haber toplantılarını, öneri motorlarını ve önyargı denetimini kapsar.
- Kişiselleştirilmiş haber akışı
- Okuyucu profiline göre metin, video ve grafik önerileri.
- Diyaloğa dayalı AI asistanlar
- AI sohbet botlarıyla haber arama ve özetleme (ChatGPT’in beta özellikleri).
- Etik ve regülasyon eğilimi
- AB AI Act, “yasaklı” (unacceptable risk) ve “yüksek riskli” kategorileri belirledi.
- OECD AI İlkeleri, G20 AI İlkeleri ve global iş birlikleri (GPAI, Bletchley Deklarasyonu).
4. Yasal Düzenlemeler ve Türkiye
- KVKK (Kisisel Verilerin Korunmasi Kanunu): YZ veri işleme yükümlülüklerini kapsar, “otomatik karar” hakkı müvekkile bildirim zorunluluğu getirir.
- ULUSAL YZ STRATEJİSİ (2021–2025): 6 stratejik öncelikte 71 eylem;
- Veri altyapısı, insan kaynağı, AR-GE teşviki, etik ilkeler.
- TBMM YZ Araştırma Komisyonu: Mayıs 2024’te kuruldu, Haziran’da rapor bekleniyor.
- Yapay Zeka Kanun Teklifi: Haziran 2024’te sunuldu, AI operatörlerini “sağlayıcı/dağıtıcı/kullanıcı” olarak tanımladı, risk temelli yükümlülükler önerdi.
Türkiye’de henüz AB AI Act’e denk net bir düzenleme yok; ancak 2026’da yürürlüğe girmesi hedeflenen AI Act’in kriterleri izleniyor. 2025 başında “yüksek riskli” kategorideki uygulamalara dair ilk uyum raporları beklenecek.
5. Örnek Vakalar ve Uygulamalar
- The Bipartisan Press / Knowhere News:
- Tamamıyla AI ile çalışan “robot editör” iddiası, insan onayıyla sonlandırılıyor.
- Haber akışı veri setine dayalı, sitede “AI Source” etiketi zorunlu.
- Reuters Lynx Insight:
- Finans ve spor başlıklarını gerçek zamanlı analiz edip öneriyor.
- BloombergGPT:
- Kurumsal abonelere finans haberinde dil modeli sunuyor.
6. Sonuç ve Öneriler
- YZ ile haber üretimi, hız ve ölçek avantajı sağlasa da etik ilkeleri zorluyor.
- Türkiye’de medya kuruluşları, YZ araçlarını ağırlıklı olarak çeviri ve yazı denetiminde kullanıyor.
- Öneriler:
- “AI for Journalists” eğitim modülleri düzenlensin.
- AI kullanımı her haber için “machine-certified” etiketiyle belirtilsin.
- Gazetecilik okullarında YZ etiği dersi zorunlu yapılsın.
- Mevzuat ve sektör standartları hızla oluşturulmalı (Türkiye AB AI Act’e paralel hareket etsin).