Çocukların dijital içerik tüketimi, hem Birleşik Krallık’ta meclis gündemine taşınan hem de Türkiye’deki uzmanların mercek altına aldığı kritik bir konu haline geldi. Dünya çapında bir okul öncesi eğitim fenomeni olan Teletabiler’in (Teletubbies) ortak yaratıcı yapımcısı Anne Wood, günümüzde YouTube'daki çocuk programlarının büyük çoğunluğunu "boş" olarak nitelendirerek ebeveynleri uyardı.
Algoritmalar Sanatın Toplumsal Sorumluluğunu Atlıyor
Anne Wood, televizyon yayıncılığında uzun yıllardır var olan "sanatın toplumsal sorumluluğu" ilkesinin, YouTube gibi platformlardaki algoritmalar tarafından göz ardı edildiğini öne sürüyor. Wood'a göre, bu algoritmalarla şekillenen çocuk içerikleri, sadece anlık bir heyecan yaratıyor ancak "çocukların hayal gücünü teşvik edecek hiçbir şey yapmıyor."
Ödüllü çocuk kitapları yazarı Frank Cottrell-Boyce da bu endişeleri Birleşik Krallık Parlamentosu'na taşıyarak, algoritmik YouTube içeriklerinin çocukları adeta bir "sakinleştiriciden ibaret" olduğunu ve uyuşturulduğunu vurguladı. Uzmanlar, televizyonda uzmanlarca kurgulanan programların aksine, algoritmaların öne çıkardığı içeriklerin pedagojik nüanslara dikkat etmediğini belirtiyor.
Kamu Hizmetinden Viral Olmaya: Değişen Yayıncılık Anlayışı
Konuyu değerlendiren Bilgi Üniversitesi Dijital Medya ve Çocuk Platformu Kurucusu Dr. Öğr. Üyesi Esra Ercan Bilgiç, televizyon ve YouTube yayıncılığı arasındaki temel farklara dikkat çekiyor. Bilgiç, özellikle 80'lerin sonuna kadar benimsenen "kamu hizmeti" modelinde, içeriklerin çocuk gelişimi uzmanlarının desteğiyle, denetlenerek ve editöryal süreçlerden geçerek yayınlandığını hatırlattı. Bu modelin en bilinen örneği, başlı başına bir okul öncesi eğitim programı olarak kurgulanan Susam Sokağı (Sesame Street) dizisiydi.
Ancak günümüzde yayıncılığın amacı, Bilgiç'e göre, "algoritmaların öne çıkarabileceği, ilgi çekici görüntü ve sesleri yakalayıp bunların viral olmasını sağlamak" haline geldi. Herkesin içerik üretebildiği bu ortamda, ulusal olarak düzenlenen televizyon yayıncılığının denetimi ile küresel teknoloji şirketlerinin internet içeriklerinin denetimi arasında büyük farklılıklar bulunuyor.
Kritik Fark: Odaklanma Becerisi ve Dil Gelişimi
Dr. Öğr. Üyesi Esra Ercan Bilgiç, çocuklara özel içerik üretiminde ebeveynlerin odaklanması gereken en önemli konunun, içeriğin çocuğun odaklanma becerisine ve dil gelişimine olan etkisi olduğunu belirtiyor.
London School of Economics'ten Prof. Sonia Livingstone, ticari amaçlı algoritmaların, çocuğun dikkatini doğal izleme süresinin ötesine çekerek sürdürebileceğine dikkat çekiyor.
Bilgiç, YouTube'da sıkça karşılaşılan, başı sonu belli olmayan, belli bir mantık akışı içerisinde ilerlemeyen, kesik kesik cümle ve görüntülere karşı uyarıyor. Oysa televizyon gibi bir hikaye anlatıcısının sunduğu akıcı hikayeleri dinlemek ve izlemek, hayal gücünü geliştirir ve öğretici yönleri fazladır.
Ebeveynler İçin Hayati Tavsiyeler: Nasıl Seçim Yapmalı?
Dr. Öğr. Üyesi Esra Ercan Bilgiç, ebeveynlere çocuklarına izletecekleri içerikleri seçerken dikkat etmeleri gerekenleri şöyle sıralıyor:
-
Güvenlik Ayarları: Cihazlarda öncelikle ebeveyn ve internet güvenlik ayarları yapılmış olmalı. Mümkünse güvenli platformlar tercih edilmeli.
-
Yaş ve İlgiye Uygunluk: Yaşa ve ilgi alanına uygun içerik seçmek esas noktadır.
-
Hikaye Odaklılık: Başı sonu belli olan hikayelerin anlatıldığı filmler, diziler tercih edilebilir.
Bilgiç’in en önemli uyarısı ise, eğitici bir içerik bile olsa, çocuğun gelişiminde ekran başında geçirilen sürenin sınırlanması gerektiğidir.
YouTube'un Kalite Kriterleri Ne Diyor?
YouTube, "Çocuk ve aile içerikleriyle ilgili en iyi uygulamalar" başlığı altında, çocuk gelişimi uzmanlarıyla hazırlanmış bazı kalite ilkeleri paylaşıyor. Platform, "yüksek kaliteli içerik" tanımını "yaşa uygun, faydalı, ilgi çekici ve ilham verici olmalıdır" şeklinde yaparken, teşvik edilmesi gereken unsurları öğrenme, merak uyandırma, yaratıcılık, oyun ve hayal gücü olarak sıralıyor.
Platforma göre "düşük kaliteli içerikler" ise şunlardır:
-
Büyük ölçüde tanıtım amaçlı olanlar.
-
Olumsuz davranış ve tutumları teşvik edenler.
-
Eğitici niteliğe sahipmiş gibi gösterilenler.
-
Sarsıcı veya yanıltıcı olanlar.
-
Çocukların sevdiği karakterlerin tuhaf şekilde kullanıldığı içerikler.
Bu kalite ilkeleri, aynı zamanda kanal performansını da etkilemektedir. Yüksek kaliteli içerikler önerilerde öne çıkarılırken, düşük kaliteli içeriklere odaklanan kanalların YouTube İş Ortaklığı Programı üyelikleri askıya alınabilmektedir.
Ebeveynlerin, çocuklarının sadece "oyalanmasını" sağlamak yerine, gelişimine ve eğlenmesine odaklanan, uzmanlarca tasarlanmış içerikleri tercih etmesi, çocukların dijital dünyadaki güvenliği ve sağlıklı gelişimi için hayati önem taşımaktadır